مرزه (Summer savoury) که از گیاهان خانواده نعناع به شمار می رود، در فاصله ماه‌های تیر تا شهریور در ایران به گل می نشیند.
مرزه گیاه چند ساله ای است که بومی مدیترانه شرقی و جنوب غربی آسیاست.
قسمت های هوایی به انضمام برگ ها که در بعضی مواقع، فقط قسمت های فوقانی گل دار جمع آوری می گردد، به صورت خوشه ای دسته شده و یا بر روی قاب های چوبی پهن کرده و در سایه و با حرارت مصنوعی کمتر از 40 درجه سانتی گراد خشک می شوند.
برگهای آن نرم و متقابل و تقریبا بدون دمبرگ و باریک و نوک تیز و پوشیده از کرک و دارای تارهای غدهای فراوان اسانس دار است.
فرآوری
اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ ها و سرشاخه های برگدار حاصل می شود. این اسانس مایعی بی رنگ و یا مایل به زرد و دارای عطر و بوی تند و زننده ای و با مزه ای که طعم فلفل را به یاد می آورد، می باشد.
این گیاه دارای 0/8 تا 1/5درصد اسانس به همراه تانن، رزین و موسیلاژ می باشد. اسانس مرزه درصنایع غذایی کاربرد دارد.
کاربرد مرزه
اسانس گیاه مرزه دارای طبیعت گرم و اثرات تقویت کننده معده، تسهیل کننده عمل هضم، ضد نفخ و مُدر ( ادرار آور ) است.
برای معالجه اسهال بسیار مناسب است و یک ضدعفونی کننده قوی می باشد.
این گیاه را به عنوان چاشنی و ادویه به همراه لوبیا، سالاد فصل، خیار، ماهی، گوشت، کالباس و سوسیس مصرف می کنند.
دارویی به نام تیمیان Thymian در داروخانه های کشور وجود دارد که از گیاه مرزه، آویشن، رازیانه و اکالیپتوس تهیه می شود و دارای اثرات ضد سرفه و خلط آور می باشد.
این گیاه در ایران جزو سبزیهای خوراکی است و به صورت خام و پخته در غذاها مصرف می‌شود.
دارای خاصیت بادشکن و همچنین دافع کرم می باشد.
به صورت دم کردنی در رفع گرفتگی معده و روده موثر می باشد.
کشف ترکیبات ضد درد در گیاه مرزه
نشریه "پزشکی مستند مکمل و جایگزین" در جدید ترین شماره ماه مارس خود نتایج تحقیقات یک گروه چهار نفری از پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران را به چاپ رسانده که نشان می دهد چهار ترکیب شیمیایی ضد درد در گیاه مرزه وجود دارد.
گیاهی که در این تحقیق استفاده شده با نام علمی(Satureja hortensis ) "ساتوریا خوزستانیکا" شناخته می شود که محل رویش طبیعی آن در استان‌های خوزستان و لرستان است و در گویش محلی به نام "مرزه خوزستانی" شناخته می شود.
رویش مرزه خوزستانی نه تنها در این استان، بلکه در سایر استان‌های جنوبی تا میانه ایران نیز وجود دارد.
آن چه در تحقیق جدید به آن اشاره شده وجود ترکیبات شیمیایی با خواص ضد التهابی و ضد درد در نمونه‌هایی از گیاه است که نه به شکل وحشی، بلکه به صورت دستی کاشته شده‌اند.
پیش از این به خواص 2 ترکیب از 4 ?ترکیب شیمیایی موجود در قسمت برگ و ساقه مرزه اشاره شده بود. این دو ترکیب عبارتند از: بتا سیتروزول و اسید اورسولیک. به عنوان مثال ترکیب بتا سیتروزول که در بادام زمینی نیز وجود دارد، منجر به توقف رشد غده پروستات در حیوانات آزمایشگاهی می شود.
همچنین گزارش‌های متعددی مبنی بر اثر ضد التهابی اسید اورسولیک برای درمان سوختگی ها و نیز اثر بازدارندگی آن بر رشد تومورها منتشر شده است.
خواص ضد التهابی اسید اورسولیک منجر به استفاده وسیع از این ترکیب در صنایع آرایشی شده است.
تا کنون گزارش‌های مختلفی درباره وجود انواعی از روغن‌های ضروری در این گیاه به چاپ رسیده است.
علاوه بر این، سه گزارش علمی مختلف در ایران در فاصله سال‌های 2003 تا 2005 میلادی، به خواص ضد التهابی و ضد میکروبی این گیاه اشاره کرده اند.
در بین مصارف بومی از گیاه مرزه در ایران می توان به استفاده از آن برای تسکین دندان درد اشاره کرد.
تاثیر مرزه در درمان دردهای عصبی
مصرف مرزه در درمان دردهای عصبی و نرمی استخوان تاثیر دارد.
به گزارش ایسنا، اگر روزانه 100 گرم مرزه در 500 گرم آب جوشانده شود و تا 5 روز مصرف گردد، علاوه بر این که باعث تقویت معده می شود، در رفع زخم روده نیز موثر است.
همچنین حمام ( بُخور ) جوشانده برگ های گیاه مرزه در رفع دردهای روماتیسمی ، عصبی و نرمی استخوان نیز موثر است.
اثرات ضد انعقادی خون گیاه مرزه
محققان تاثیر گیاه مرزه را بر افزایش فعالیت فاکتورهای انعقادی خون در حیوانات آزمایشگاهی نشان دادند.
تحقیقات این پژوهشگران نشان می دهد که مصرف سه بار در روز گیاه مرزه و هر بار به میزان 50 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، موجب افزایش پروترومبین (PT) و پارشیال پروترومبین (APTT) فعال شده می گردد که هر دو از فاکتورهای انعقادی خون می باشند.
کاهش چربی خون
یک طرح تحقیقاتی که در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی لرستان به مدت یک سال انجام شد، نشان داده است که گیاه "مرزه" با نام علمی "ساتوریا خوزستانیکا" اگر درست مصرف شود، مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان کاهش می دهد.
لازم است پژوهشگران گیاه را پس از تبدیل به پودر، به شکل کپسول خوراکی درآورند تا برای کنترل چربی خون افراد بیمار از آن استفاده کنند.
گیاه مرزه ، وزن را کاهش می دهد
به گزارش شبکه خبر، پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی لرستان با بررسی گروهی از افراد چاق دریافتند، افرادی که از رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاهی حاوی مرزه استفاده می کنند، در کاهش وزن خود موفق تر از افرادی هستند که فقط رژیم غذایی کم کالری مصرف می کنند. پژوهشگران با توجه به نتایج این بررسی که در مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز منتشر شد، برای کاهش وزن، رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاه مرزه را توصیه می کنند.
