گرچه دارو رکن اصلی درمان در دنیا است و 75 درصد درمانها از طریق آن صورت می‌گیرد، اما مصرف بی‌رویه آن می‌تواند خطر جدی برای سلامت افراد باشد و عوارض آن در برخی مواقع غیر قابل جبران است. فاصله دارو با سم فقط یک قدم است و مصرف بی‌رویه آن می‌تواند حتی مرگ مصرف کننده را به دنبال داشته باشد و این امر در حال حاضر مورد بی‌توجهی اغلب مردم قرار گرفته است. مصرف بی‌رویه دارو علاوه بر ضرر جسمی به افراد، سالیانه میلیاردها تومان بابت آن توسط دولت هزینه می‌شود و این در حالی است که درصد بالایی از این داروها بدون دلیل پزشکی مصرف می‌شود و هیچ سودی برای فرد ندارد.

مقدمه

داروها می‌توانند اثرات جانبی ناخواسته ایجاد کنند. برخلاف تصور عموم که اثرات جانبی دارو را فقط مختص مصرف خودسرانه دارو می‌دانند باید دانست که اثرات جانبی ناخواسته توسط همه انواع داروها ایجاد می‌شوند؛ هم داروهایی که توسط پزشک نسخه شده‌اند و هم داروهایی که بدون نسخه تهیه می‌کنید، مانند داروهای گیاهی، ویتامینها و برخی محصولات که توسط نوتروپاتها داده می‌شود و یا حتی داروهای طب مکمل و ... .

بطور تخمینی سالانه، 80000 استرالیایی به دلیل اثرات جانبی داروها بستری می‌شوند که در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود. بنابراین اهمیت توجه به این نکته که داروهای خود را هوشیارانه کنترل کنید، برای شما کاملا واضح است. در مواقع لزوم و برای یافتن اطلاعات بیشتر با پزشک خود یا دکتر داروساز داروخانه مشورت کنید. داروهای تجویز شده توسط پزشک نیز ممکن است اثرات ناخواسته داشته باشند.

اثرات جانبی ناخواسته داروها

همه داروها می‌توانند اثرات ناخواسته جانبی داشته باشند. برای مثال آنتی‌بیوتیکها مثل گروه سولفونامیدها و خانواده پنی‌سیلینها می‌توانند در 50% افراد واکنشهای حساسیتی ایجاد کنند. راشهای پوستی، عارضه شایع پوستی است. این علائم ممکن است جزئی از خود بیماری باشند یا این که داروها عامل اصلی ایجاد کننده این واکنش باشند که تمایز این دو حالت بسیار دشوار است. عوارض بیشتر در اثر تداخل با داروهای دیگر از جمله داروهای مکمل که فرد ممکن است مصرف کند، به وجود می‌آید. داروهای مکمل هم می‌توانند اثرات جانبی ایجاد کنند. حدود 60 میلیون نفر استرالیایی حداقل یک بار در سال از داروهای مکمل استفاده می‌کنند. بسیاری از افراد بر این باورند که داروهای مکمل جایگزین، مثل درمانهای گیاهی عوارض کمتری دارند. چرا که از منابع طبیعی به دست می‌آیند. این موضوع همیشه درست نیست!!

برخی گیاهان می‌توانند در بدن درست به همان میزان داروهای شیمیایی قوی عمل کنند و اثرات ناخواسته جانبی هم به وجود می‌آورند. الکل هم می‌تواند باعث اثرات جانبی شود. مصرف الکل همراه با بعضی داروها می‌تواند عوارض ناخواسته و گاهی خطرناکی ایجاد کند. این اثرات شامل گیجی وخواب‌آلودگی می‌باشد. مصرف الکل همراه با مصرف آنتی‌هیستامینها یا داروهای افسردگی یا در مورد افراد راننده بسیار حائز اهمیت است. زیرا با ایجاد خواب‌آلودگی و گیجی باعث به مخاطره انداختن جان راننده و مردم می‌شود.

مثالی از اثرات جانبی داروهای گیاهی

• گل مینا: بیش از 20 مورد واکنش جانبی در این مورد گزارش شده است. شامل: حمله آسم، کهیر، تورم، درد عضلات و نارحتیهای معده‌ای- روده‌ای.
• گل اشرفی: خانمهای حامله باید از مصرف این گیاه اجتناب کنند. چرا که استفاده از این گیاه موجب آغاز انقباضات رحمی می‌شود. در آزمایشات حیوانی استفاده از این گیاه، موجب سقطهای خود به خودی شده است.
• گیاهان گرده مینا: که شامل گل اشرفی، گل مینا، گیاه قاصدک، بابونه می‌باشد. اثرات جانبی مانند حساسیت و تب یونجه دارند.

داروهای مکمل می‌توانند با داروهای فارموکولوژیک تداخل پیدا کنند. بیست درصد در استرالیایی‌ها داروهای مکمل و فارمولوژیک را همزمان استفاده می‌کنند که این ریسک ایجاد عوارض جانبی را بالا می‌برد. چرا که مواد فعال موجود در این داروها می‌توانند عوارض بسیار زیادی ایجاد کنند. مثالهای شناخته شده این نوع تداخلات دارویی شامل:

• گل مینا، بابونه، کتگرک کوهی، می‌توانند روی آنزیمهای کبدی تاثیر گذاشته و اثرات داروهای فارموکولوژیک را کاهش دهند یا میزان عوارض جانبی را افزایش می‌دهند.
• گل اشرفی و بابونه می‌توانند میزان خونریزی را در افرادی که داروهای ضد انعقاد مثل وارفارین مصرف می‌کنند، افزایش دهند.
• علف چای به عنوان عامل محرک خونریزی، در خانمهایی که از قرصهای ضد بارداری خوراکی (ocp) استفاده می‌کنند، شناخته شده است.

اگر دچار عوارض جانبی یک دارو شدید، چه باید بکنید؟

• یک یادداشت در مورد آنچه فکر می‌کنید جزء عوارض جانبی است، بنویسید.
• فورا به پزشکتان مراجعه کنید.
• اگر علائم شما به عنوان عارضه جانبی تشخیص داده شد، پزشک شما علاوه بر دستور قطع مصرف آن دارو، به شما در مورد عدم مصرف این دارو در آینده نیز هشدار خواهد داد.
• داروی متفاوتی باید برای شما تجویز شود.
• درمان حساسیت‌زدایی ممکن است در مواردی که هیچ داروی دیگری قابل جایگزینی نباشد، سودمند باشد.

توصیه‌هایی در مورد کاهش خطر عوارض جانبی

• همه داروها را دقیقا مطابق نسخه دستور دارویی مصرف کنید. عوارض جانبی می‌توانند به دلیل استفاده ناصحیح از دارو به وجود آیند.
• داروی تجویز شده برای تشخیص دیگری را مصرف نکنید.
• اکثر داروهای تجویز شده یک بروشور در مورد اطلاعات لازم دارند که تحت عنوان اطلاعات دارویی برای مصرف کننده موجود است. این بروشور شامل جزئیات اطلاعاتی به زبان ساده از جمله نحوه مصرف، عوارض جانبی و موارد احتیاط است که برای شما مفید می‌باشد.

• از درمان خودسرانه بیماری خود توسط داروهای بدون نسخه اجتناب کنید. برای تشخیص بیماری و درمان، به پزشک مراجعه کنید یا حداقل از دکتر داروساز راهنمایی بخواهید.
• در مورد همه داروهایی که همزمان مصرف می‌کنید، مانند داروهای تجویز شده قبلی یا داروهایی که خودتان استفاده می‌کنید وهمچنین داروهای مکمل به پزشک خود اطلاع دهید.

• شما ممکن است بخواهید بازنگری سالانه همه داروهایی که مصرف می‌کنید داشته باشید. برای سالمندان، بازنگریهای فراوان لازم است چرا که هنگامی که سن بالا می‌رود، بیشتر مستعد ابتلا به اثرات جانبی داروها هستند.
• داروها را در صورت پایان دوره انقضاء دور بریزید.

• دکتر داروساز می‌تواند در مورد اثرات جانبی و تداخلات دارویی شما را راهنمایی کند.
• شما ممکن است برای مصرف مقادیر مختلف دارو همزمان دچار اشتباه شوید. در مورد وسایل کمکی برای مصرف صحیح دارو وسایلی که در داروخانه موجود است، با دکتر داروساز مشورت کنید. این کار به شما کمک می کند مصرف قرصهایتان را منظم کنید.

• برخی شرایط زندگی ممکن است با بهتر کردن شرایط زندگی مثل تعدیل رژیم غذایی و ورزش معمولی کنترل شود. در مورد این شرایط و این که آیا بهبود این عوامل باعث کاهش نیاز به دارو می‌شوند یا خیر از پزشک خود سوال کنید.

مواردی که باید به خاطر داشته باشید

• عوارض ناخواسته یا جانبی می‌توانند در مورد همه داروها ایجاد شوند، اعم از داروهای تجویز شده توسط پزشک یا داروهایی که بدون نسخه تهیه می‌شوند، داروهای گیاهی، ویتامینها و داروهای مکمل.
• مصرف داروهای مکمل و فارماکولوژیک همزمان شانس ایجاد عوارض جانبی را بالا می‌برد. چرا که مواد فعال این داروها می‌توانند عوارض پرسر و صدایی ایجاد کنند.
• در مورد انواع داروهایی که مصرف می‌کنید شامل داروهای از قبل تجویز شده، داروهایی که خودتان مصرف می‌کنید و داروهای مکمل به پزشک خود اطلاع دهید. شما ممکن است نیازمند بازنگری سالانه داروهایی که مصرف می‌کنید، باشید.