اشعه فرابنفش انرژی الکترومغناطیسی است که طول موج کوتاه و انرژی زیادی دارد و برای چشم انسان نامرئی است و در طیف الکترومغناطیسی، بین اشعه ایکس و نور مرئی قرار دارد. وجود این اشعه در نور خورشید باعث آفتاب سوختگی پوست بدن می‌شود.
اشعه ماورای بنفش نور خورشید به سه دسته UVB ، UVA و UVC با طول موج‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شود. حدود 95 درصد اشعه ماورای بنفش خورشید که به سطح زمین می‌رسد، از نوع UVA است.
مقادیر کم پرتو فرابنفش برای انسان سودمند است و برای تولید ویتامین D ضروری است و در درمان بیماری‌هایی مانند نرمی استخوان، داء‌الصدف و اگزما مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض تابش فرابنفش ممکن است، اثرات حاد و مزمنی را بر سلامت پوست، چشم و سیستم ایمنی انسان داشته باشد.
شاخص جهانی پرتوهای فرابنفش خورشیدی، سطح پرتوهای فرابنفش را در سطح زمین نشان می‌دهد. مقادیر این شاخص از صفر به بالاست و مقادیر بالاتر نشان‌دهنده توانایی بالاتر آسیب‌رسانی این اشعه به پوست و چشم انسان است و زمان کمتری برای بر جای گذاشتن آسیب لازم است.
بر اساس شاخصه‌های موجود، میزان اشعه فرابنفش به پنج بخش تقسیم می‌شود که 1 تا 2 آن بی‌خطر، 3 تا 5 کم‌خطر، 6 تا 7 خطر زیاد، 8 تا 10 خطر بسیار زیاد و 11 به بالا خطر بسیار شدید است. مقدار این شاخص در زمان‌های مختلف روز متفاوت است.
چرا اشعه زیاد شد؟
اما علت این‌که میزان اشعه مضر فرابنفش در کشور افزایش یافته است چیست؟
میزان اشعه فرابنفش متاثر از میزان نور خورشید، عرض جغرافیایی، میزان ابرناکی، ارتفاع، ازن و انعکاس در سطح زمین است. افزایش گازهای گلخانه‌ای و آلودگی‌های صنعتی موجب می‌شود که میزان عبور اشعه فرابنفش از جو زمین افزایش یابد. در طول شبانه روز 2 ساعت قبل از ظهر و 2 ساعت بعدازظهر در فصل تابستان میزان اشعه فرابنفش افزایش می‌یابد. با کاهش میزان ابرناکی، اشعه فرابنفش افزایش می‌یابد، هرچند با وجود ابری بودن آسمان امکان بالا بودن میزان اشعه فرابنفش وجود دارد.
عوارض پرتو فرابنفش خورشید برای چشم کودکان 10 برابر چشم بزرگسالان است که همین امر، ضرورت استفاده از عینک آفتابی را برای کودکان بیشتر می‌کند
محافظی که سوراخ شد
در ارتفاع 10 تا 16 کیلومتری از سطح زمین، لایه ازن مانند یک صافی، پرتوهای فرابنفش خطرناک ارسالی از خورشید را می‌گیرد و مانع از رسیدن آن به زمین می‌شود. دانشمندان بر این باورند که لایه ازن در حدود 400 میلیون سال پیش شکل گرفته و تا سال‌های نزدیک به دوران اخیر تقریبا آسیب ندیده است. وقتی نور خورشید از جو زمین می‌گذرد، تمام پرتوهای فرابنفش نوع C و تقریبا 90 درصد پرتوهای فرابنفش نوع B توسط لایه ازن، بخار آب، اکسیژن و دی‌اکسید کربن جذب می‌شوند و UVA کمتر توسط جو زمین تاثیر می‌پذیرد. بنابراین پرتوهای فرابنفشی که به زمین می‌رسد، از پرتوهای فرابنفش نوع A و کمی از پرتوهای نوع B است.
افزایش سرطان پوست
اشعه ماورای بنفش به سادگی می‌تواند به پوست صدمه بزند و این صدمه می‌تواند موجب سرطان پوست شود.میزان کل تشعشع خورشید طی سال‌ها و در معرض نور خورشید قرار گرفتن به میزان زیاد که موجب آفتاب سوختگی می‌شود، می‌تواند باعث سرطان شود. با افزایش قرار گرفتن در معرض پرتوهای فرابنفش میزان سرطان پوست افزایش می‌یابد. کشور ما در سال 1440 بیش از 60 مورد سرطان پوست اضافی در هر میلیون نفر را تجربه خواهد کرد.
چشم‌ها در امان نیستند
سوختگی قرنیه چشم یکی از آثار زیان‌آور اشعه فرابنفش است. این مساله در افرادی که ورزش اسکی انجام می‌دهند، بیشتر دیده می‌شود. ضمن این‌که این خطر، افرادی را که به دریا می‌روند نیز تهدید می‌کند. احساس وجود جسم خارجی در چشم، سوزش، خارش، درد شدید و قرمزی از علائم سوختگی قرنیه چشم بر اثر تابش شدید اشعه فرابنفش خورشید است.
البته مشکل پرتو فرابنفش تنها این نیست. مواجهه با پرتو فرابنفش به طور مزمن موجب فرسایش لایه‌های بیرونی چشم و بروز آب مروارید می‌شود. در واقع یکی از عوامل مهمی که در ایجاد بیماری‌های چشمی نظیر (دژنراسیون ماکولا، ناخنک و آب مروارید) نقش دارد، پرتو فرابنفش است.
داده‌ها نشان می‌دهند که تابش آفتاب مستقیما با خطر بروز بیماری ناخنک (رشد بیش از حد لایه خارجی مخاء پشت قرنیه چشم) ارتباط دارد. تیرگی بخش جلویی عدسی چشم نیز با تابش حاد پرتوهای فرابنفش ایجاد می‌شود.
آب مروارید یکی از عوامل کوری در جهان است و 2 درصد آب مروارید با تابش بیش از حد پرتوهای فرابنفش ایجاد می‌شود. در این بیماری پروتئین‌های عدسی چشم از هم باز و درهم پیچیده می‌گردد و باعث تجمع رنگدانه‌ها و تاری عدسی می‌شود که در نهایت منجر به کوری می‌شوند.
بد نیست بدانید شواهد نشان می‌دهد شکل‌های مختلف سرطان چشم بستگی به مدت زمان در معرض نور خورشید بودن افراد است. یکی از سرطان‌های بدخیم چشم ملانوما است که در اثر پرتوهای فرابنفش تشکیل می‌شود. محل معمول این سرطان در پلک چشم است.
در نظر داشته باشید عوارض پرتوهای فرابنفش خورشید برای چشم کودکان 10 برابر چشم افراد بزرگسال است که همین امر، ضرورت استفاده از عینک آفتابی را برای کودکان بیشتر می‌کند.
برای پیشگیری...
استفاده از پوشش مناسب، عینک‌های آفتابی و ضدآفتاب‌ها در فصل گرما ضروری است. بسیاری از مردم کرم‌های ضدآفتاب را جزو مواد آرایشی و زینتی محسوب می‌کنند و آن را در زمره اقلامی چون پن‌کک و... قرار می‌دهند، در حالی که چنین نیست و در بسیاری از کشورهای پیشرفته این فرآورده‌ها به عنوان دارو در نظر گرفته می‌شوند. مردم این کشورها به دلیل استفاده بسیار زیاد از این کرم‌ها اطلاعات بالایی در مورد انواع گوناگون این کرم‌ها و ضرورت استفاده از آن را دارند. در ایران طی چند سال اخیر تولید و فروش کرم‌های ضدآفتاب افزایش بسیاری داشته و مردم کم وبیش ضرورت استفاده از ضدآفتاب را درک کرده‌اند، اما شاید بسیاری از آن‌ها هنوز اهمیت استفاده از آن را ندانند.
پرتوهای ماورای‌بنفش خورشید برای کودکان ضرر بیشتری دارند. پس علاوه بر پوشش مناسب، استفاده از کلاه و ضدآفتاب را برای کودکتان در نظر بگیرید. متخصصان پوست استفاده از ضدآفتاب را برای کودکان از 6 ماهگی به بالا توصیه می‌کنند. معمولا برای نوزادان از ضد آفتاب‌های فیزیکال که دارای فیلترهای فیزیکی هستند استفاده می‌شود. این ضد آفتاب حاوی زینک اکساید و تیتانیوم اکساید بوده و نور آفتاب را منعکس می‌کنند. برای بزرگسالان نیز ضد آفتاب‌های شیمیایی تجویز می‌شود که همین ضد آفتاب‌های موجود در بازار هستند. این ضد آفتاب‌ها جاذب اشعه‌اند. البته داشتن پوشش مناسب و کلاه لبه‌دار در این ایام لازم است. سعی کنید تا جایی که امکان دارد بین ساعت 11 صبح تا 4 بعدازظهر در معرض نور آفتاب نباشید، چراکه شدت تابش نور خورشید در این ساعات از روز بیشتر است.
10 نکته در خصوص پرتو فرابنفش
آسیب‌پذیری انسان از پرتو فرابنفش تحت تاثیر عوامل محیطی کاهش یا افزایش می‌یابد. پس برای حفظ سلامت خود نکات زیر را بخوانید و به خاطر داشته باشید:
1 ـ بیش از 90 درصد پرتو فرابنفش می‌تواند از ابرهای سبک عبور کند.
2 ـ 60 درصد پرتو فرابنفش بین ساعت 10 صبح و 2 بعدازظهر به زمین می‌رسد.
3 ـ برف تا حدود 80 درصد پرتو فرابنفش را منعکس می‌کند.
4 ـ به ازای هر 300 متر افزایش ارتفاع از سطح زمین، میزان پرتو فرابنفش 4 درصد افزایش می‌یابد.
5 ـ سایبان می‌تواند بیش از 50 درصد پرتو فرابنفش را کاهش دهد.
6 ـ ماسه تا 25 درصد پرتوفرابنفش را بازتاب می‌دهد. پس با توجه به این که شن و ماسه سفید نور خورشید را منعکس می‌کند، از حضور در سواحل دریا جدا خودداری کنید.
7 ـ در عمق نیم‌متری آب هنوز 40 درصد پرتو فرابنفش وجود دارد.
8 ـ برای بخش‌های بدون پوشش پوست خود از کرم‌های ضد آفتاب با SPF بالای 30 استفاده کنید.
9 ـ از عینک‌های آفتابی با قدرت حذف پرتوفرابنفش استفاده کنید.
10 ـ لباس‌ها و کلاه‌های تیره‌رنگ بهتر می‌توانند از ورود اشعه ماورای بنفش به بدنتان جلوگیری کنند. در ضمن اگر لباستان خشک باشد، اثر نور خورشید بر بدنتان بسیار کمتر می‌شود. پس به خاطر گرمای شدید لباستان را با آب خیس نکنید تا خنک شوید.
خانه امن‌تر است
جمله‌ی: «تا حد امکان از خانه‌های خود خارج نشوید»، جمله‌ای عادی برای ساکنان تهران و برخی شهرهاست. البته تا به حال به خاطر دود و هوا و گرد و غبار این توصیه می‌شد، ولی این‌بار به خاطر اشعه خورشید است. متخصصان توصیه می‌کنند به علت آسیب‌های جدی پوستی و چشمی بر اثر تشعشعات پرتوی فرابنفش در شرایطی که این شاخص در حد بسیار خطرناک قرار داشت، مردم تا حد امکان از منزل خارج نشوند.
در بسیاری از کشورهایی که با مشکل افزایش اشعه فرابنفش مواجه هستند، متداول است که شاخص پرتو فرابنفش (UV) در گزارش‌های هواشناسی به اطلاع مردم برسد. بر این اساس لازم است این موضوع در ایران نیز مورد توجه قرار گیرد. از طرف دیگر مردم باید شیوه‌های حفاظتی در مقابل پرتو فرابنفش را فرابگیرند. برای این کار، مدارس نقش مهمی در آموزش دارند. معلمان باید جهت آموزش این موضوع توجیه شوند و مورد تشویق و حمایت قرار گیرند.
البته نباید از رسانه ملی نیز غافل ماند، پخش مداوم برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی در صدا و سیما و سایر رسانه‌ها در این زمینه می‌تواند بسیار موثر باشد.
