گیاه چای به ‌صورت بوته، درختچه یا درختی است با نام عملی THEA SINENSIS یا CAMELIA که از خانواده‌ی چای (THEACEAE) می باشد. این گیاه در نقاطی از جهان از جمله هندوستان، چین، سریلانکا، ژاپن، ایران و نواحی دیگر پرورش می ‌یابد. چون در سه فصل از سال (بهار، تابستان و پاییز) برگ‌ های آن برداشت می ‌شود، لذا در اکثر نقاط ، چای به صورت بوته وجود دارد؛ ولی در صورتی که هیچ ‌گونه برداشتی از آن صورت نگیرد، کم کم مرتفع شده و به ‌صورت درختچه یا درخت در می ‌آید.

قسمت اصلی مورد استفاده‌ی بوته ‌ی چای، برگ آن است که به ‌صورت‌های مختلف تبدیل به انواع چای می ‌شود.

با توجه به این که در ایران دو نمونه چای سبز و چای سیاه وجود دارد و بسیاری از افراد از ماهیت آن‌ها اطلاع کاملی نداشته و خواص متعددی برای آن‌ها قائل می‌ شوند، در این مطلب انواع چای موجود در ایران و جهان و خواص مربوط به آن را بیان می کنیم.

لازم به ‌ذکر است که گیاه چای سبز و سیاه یکی است، ولی در نوع عمل آوردن آن‌ها تفاوت وجود دارد.

چای سبز(GREEN TEA)

در صورتی که برگ تازه‌ی چای را به سرعت خشک کنند، چای سبز به ‌دست می ‌آید. در این شرایط اجازه‌ی تخمیر به چای داده نمی ‌شود.

مهم ‌ترین خواص چای سبز شامل موارد زیر است:

ضد پوسیدگی دندان  به ‌علت فلوراید بالا،

ضد سرطان معده و پوست ،

ضد خارش و التهاب حاصل از گزش حشرات،

تحریک سیستم ایمنی بدن.

چای سبز در کشور چین، ژاپن، ترکمن صحرای ایران و بعضی نقاط دیگر مصرف دارد. چای سبز را می ‌توان مانند چای سیاه، دم کرده و مصرف نمود.

چای سیاه یا معمولی(BLACK TEA)

در صورتـــی کـــه بـــرگ تــازه‌ی چـــــــای، مــورد عمـلیــات تـخمـیــر(FERMENTATION) قرار گیرد، تغییراتی در رنگ، بو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چای سبز ایجاد می ‌شود. پس از مراحل تخمیر، آن را خشک کرده و بسته ‌بندی می‌ کنند.

با وجود این که امروزه چای معمولی به‌ عنوان یک نوشیدنی گرم با مصرف بسیار گسترده رو به ‌روست، ولی باید در نظر داشت که چای علاوه بر خوراکی بودن به‌ عنوان یک گیاه دارویی با اهمیت، دارای خواص متعددی است. با توجه به ‌قدمت شناخت چای توسط بشر و مصرف بسیار زیاد آن، هزاران تحقیق وسیع بر روی آن صورت گرفته که نشان دهنده‌ی اهمیت این گیاه با ارزش است.

تا کنون 51 اثر مختلف از چای گزارش شده که مهم ترین این خواص عبارت‌اند از: ضد‌ درد، ضد آمیب، ضد آلزایمر (ضد فراموشی)، ضد آرتریت ، ضد تصلب شرابین، ضد باکتری، ضد سرطان ، ضد افسردگی، ضد قند خون ، ضد التهاب، ضد جهش ژنی، ضد نیتروزآمین، ضد اکسیدان ، ضد اسپاسم، ضد ویروس، قابض، مقوی قلب، محرک سیستم عصبی مرکزی، ادرار آور، محافظ کبد ، کاهنده‌ی پرفشاری خون ، محرک قدرت ایمنی بدن، کاهش دهنده‌‌ی چربی خون، کاهش دهنده‌ی تری گلیسریدها و محرک مجاری تنفسی.

خواص مذکور بین چای سبز و معمولی مشترک بوده و بسته به درصد مواد موجود در آن ها ممکن است در قدرت اثر آن‌ها تفاوت وجود داشته باشد.

چای اولونگ(OOLONG TEA)

در صورتی که برگ تازه ی چای به ‌صورت ناقص تخمیر شود، چای اولونگ به ‌دست می‌ آید. این‌ گونه چای در ایران و بسیاری از نقاط دنیا تولید نمی ‌شود، ولی در کشور چین تولید می ‌شود.

از خواص مهم چای اولونگ، کاهش کلسترول خون  است که می‌ تواند در هر وعده‌ی غذای چرب، مقدار کلسترول خون را در حد متعادل نگه دارد. هم‌ چنین دانشمندان ژاپنی معتقد هستند که مصرف این نوع چای باعث کاهش فشارخون شده و می ‌تواند در جلوگیری از بعضی مشکلات قلبی- عروقی موثر باشد.

دکتر محمد صالحی سورمقی- دکترای تخصصی فارماکوگنوزی "داروشناسی"

استاد دانشکده ی داروسازی دانشگاه تهران

گیاه چای، گل بزرگی است که دارای برگ های همیشه سبز است. چای سبز بومی چین است و در آن کشور بیش از پنج هزار سال مورد مصرف بوده است. امروزه چای در تمامی نقاط آسیا و بخش هایی از خاورمیانه و آفریقا نیز کشت می شود.

چای سیاه تخمیر داده می شود و به اندازه چای سبز سالم نیست. چای سبز تخمیر داده نمی شود (چای اولانگ نیمه تخمیر شده است).

ترکیبات گیاه چای

غنچه برگ و برگ های جوان، بهترین بخش چای سبز هستند. چای حاوی کافئین، آلکالوییدهای پورین، تئوفیلین و تئوبرومین است. اما فعال ترین ترکیبات موجود در آن عبارتند از "پلی فنول ها" که بسیاری از خواص درمانی چای، ناشی از وجود آنهاست.

اشکال موجود

اغلب فرآورده های چای سبز به صورت برگ خشک چای عرضه می شوند. البته عصاره های تهیه شده از برگ ها و غنچه برگ آن موجود است. چای سبز حاوی 300 تا 400 پلی فنول و 50 تا 100 میلی گرم کافئین در هر لیوان است.

فرآورده های چای سبز عاری از کافئین دارای پلی فنول های فشرده (60 تا 89 درصد کل پلی فنول ها) است.

تهیه چای سبز از گیاه آن

چای سیاه و چای سبز هر دو از گیاه واحدی به دست می آیند و تفاوت آنها در طرز تهیه شان است.

برای تهیه چای سبز برگ ها را بخار داده، گرد می کنند و سپس آن را خشک می نمایند. ولی برای تهیه چای سیاه برگ های چای خشک شده، تخمیر شده و برشته می شوند، یعنی فرایند بیشتری روی برگ چای صورت می گیرد.

انجام فرایند کمتر روی چای سبز، از تاثیر آنزیم ها در نابود کردن"پلی فنول ها" که عناصر ضد سرطانی چای سبز محسوب می شوند، پیشگیری می کند. پلی فنول موجود در چای سبز حتی در مقایسه با ویتامین های C و E ، آنتی اکسیدان بهتری است.

مروری بر خواص چای سبز

چای سبز معمولاً برای معالجه بیماری ها تجویز می شود. اما بیشتر افراد پی برده اند که نوشیدن روزانه چای سبز، فواید سلامتی زیادی دارد.

*چای سبز ماده پیشگیری کننده مهمی در برابر سرطان، افزایش چربی های خون، سفت شدن رگ ها و حفره های دندان است.

*این گیاه در برابر اسهال خونی ناشی از باکتری مصونیت ایجاد می کند.

*چای سبز در رفع تعدادی از عفونت های قارچی، باکتری و حتی ویروسی (نظیر سرماخوردگی عادی) نیز مفید است.

*چای سبز برای سیستم گوارشی شما نیز مفید است.

*چای سبز سبب می شود که روشن تر فکر کنید و حتی قوه بینایی شما را نیز تقویت می کند.

*این گیاه رگ ها را تقویت و از تجمع چربی های زیاد در خون جلوگیری می کند.

*این گیاه خلط را از گلوی ملتهب پاک و اثر مواد سمی را خنثی می کند.

*"تانین" موجود در این چای می تواند از تداوم اسهال جلوگیری کند. اگر می خواهید میزان "تانین" را در چای افزایش دهید، بگذارید بیشتر دم بکشد.

*یکی از عناصر فعال در چای سبز، به اندازه آسپیرین از تجمع پلاکت های خونی جلوگیری می کند که این اثر گردش خون را بهبود می بخشد.

*چای سبز از سخت شدن رگ ها نیز جلوگیری می کند.

*تحقیقات نشان می دهد که در کشورهایی که مردم هر روز چای سبز مصرف می کنند موارد سرطان کم تر بوده است، هرچند بین این دو هیچ رابطه علت و معلولی تایید نشده است. اما چای سیاه فاقد چنین خاصیتی است. حتی اگر به مقدار زیاد چای سیاه مصرف کنید، احتمال ابتلا به سرطان راست روده ، کیسه صفرا و مخاط رحم را افزایش می دهید.

اثرات ضد سرطانی چای سبز در موارد سرطان مجرای معده – روده ای، سرطان ریه و پستان بیشتر نمایان است.

میزان مصرف روزانه

چای سبز به عنوان جایگزینی مناسب برای چای سیاه و قهوه توصیه می شود. نوشیدن روزانه سه لیوان چای سبز (حاوی سه گرم مواد حل شدنی) یا روزانه 300 تا 400 میلی گرم عصاره استاندارد چای سبز (عصاره ها باید حاوی 80 درصد پلی فنول ها و 55 درصد اپی گالوکزچین) مفید است. انواع فرآورده های کپسولی و مایع چای سبز نیز قابل دسترسی اند.

البته مصرف خیلی زیاد این ماده غذایی مفید می تواند خطرناک باشد. لذا در مصرف هر نوع ماده غذایی، هر چند مفید، اصل اعتدال و میانه روی را رعایت کنید.

روش نگهداری و دم کردن چای سبز

برای تازه و معطر ماندن چای سبز بهتر است آن را در ظرفی تیره بریزید و در محلی تاریک و به دور از نور و رطوبت نگهداری کنید.

برای هر نفر 1 قاشق مرباخوری چای سبز را در قوری ریخته و به ازای هر یک قاشق، 1 لیوان آب داغ با دمای 80 تا 85 درجه به آن اضافه کرده و درب قوری را به مدت 7 تا 8 دقیقه بگذارید. سپس آن را بنوشید.

چای سبز مانند چای سیاه نیازی به دم کردن روی حرارت ندارد.

کلیات گیاه شناسی

درخت سیب در بیشتر نقاط دنیا پرورش داده می‌شود و سیب میوه‌ایست که می‌توان گفت در هر جای دنیا وجود دارد و همه مردم دنیا آن را می‌شناسند. در ایران این درخت به صورت وحشی در جنگلهای شمال وجود دارد در لاهیجان و رودسر آن را آسیب ، هسی و هسیب و در مازندران به آن سه می‌گویند. سیب انواع مختلف دارد. انواع وحشی آن کوچک و پرورش یافته آن درشت می‌باشد. سیب نوع ترش و شیرین دارد.

ترکیبات شیمیایی

سیب دارای ویتامین و مواد مغذی زیادی است و بی‌مناسبت نیست که یک ضرب‌المثل انگلیسی می‌گوید که خوردن یک سیب در روز شما را از رفتن نزد دکتر بی‌نیاز می‌کند.

خواص داروئی

• سیب یک میوه قلیایی است و تمیز کننده بدن است و به علت دارا بودن پکتین زیاد آب اضافی بدن را خارج می‌سازد.
• سیب را می‌توان برای برطرف کردن اسهال حتی برای کودکان بکار برد. بدین منظور سیب را باید رنده کرد و استفاده نمود. سیب را می‌توان پخت و برای آنهایی که روده تنبل دارند آن را روی آتش ملایمی بپزید البته حتما ازظرف لعابی یا تفلون استفاده کنید زیرا به این طریق پکتین و ویتامینهای آن حفظ می‌شود.
  
  
• شربت سیب بهترین دارو برای درمان سرفه و گرفتگی صدا می‌باشد. برای تهیه شربت سیب یک کیلو سیب را شسته و با پوست قطعه قطعه کنید و در یک لیتر آب بپزید سپس آنرا با پارچه نازکی صاف کنید و چند تکه قند به آن اضافه کنید و دوباره روی آتش ملایم قرار دهید تا قوام بیاید و آن را از روی آتش بردارید روزی سه تا چهار فنجان از این شربت بنوشید.
  
  
• سیب دارای مقدار زیادی کلسیم است و کلسیم سیب به بدن کمک می‌کند که کلسیم غذاهای دیگر را نیز جذب کند.
• خوردن سیب یبوست را برطرف می‌کند و برای خستگی مفرط مفید است.
• دم کرده برگ درخت سیب ادرار آور است و درمان کننده التهاب کلیه و مثانه می‌باشد.
• نوشیدن آب سیب داروی موثری برای درمان سرماخوردگی و گرفتگی صدا و سرفه است.
• سیب مقوی کبد و اشتها آور است.
• سیب برای درمان تنگی نفس بسیار مفید است حتی بوئیدن سیب نیز این خاصیت را دارد.
• سیب پخته تقویت کننده معده و کبد و دفع کننده سودا و سموم بدن است.
• سیب حرارت را از بدن خارج می‌سازد.

• سیب را رنده کنید و در دستمال بپیچید و روی چشم بگذارید درد چشم را برطرف می‌کند.
• خوردن سیب حتی برای آنهایی که بیماری قند دارند مفید است چون قند خون را بالا نمی‌برد.
• کسانی که می‌خواهند لاغر شوند حتما باید سیب را با پوست بخورند.
• دم کرده گل سیب داروی سرفه و تورم مجرای تنفسی است.
• سیب داروی خوبی برای درمان زخمها می‌باشد.
• سیب بهترین دارو برای سوء هاضمه است زیرا دارای مقدار زیادی پکتین می‌باشد.
• آب سیب را حتی می‌توان برای تنقیه استفاده کرد. این تنقیه برای بیماریهای روده بسیار موثر است.
• پوست سیب را مانند چایی دم کنید و بیاشامید این چائی بهترین دوست کلیه است.
• آب سیب را با آبمیوه‌گیری در منزل تهیه کنید و فورا آنرا بنوشید زیرا در اثر ماندن آنزیمهای خود را از دست می‌دهد.
  
  
• آب سیب برای زیبایی پوست استفاده زیادی دارد بخصوص برای از بین بردن چین و چروک پوست موثر است بدین منظور آب سیب را صبح و شب روی پوست گردن و صورت بمالید و ماساژ دهید البته همیشه آب سیب تازه استفاده کنید. استفاده دیگر از سیب برای لطافت پوست سیب پخته است سیب را بپزید و سپس له کنید و با شیر مخلوط کنید و این مخلوط را به صورت نیم گرم روی پوست بگذارید و پس از چند دقیقه آنرا بردارید.

خواص سیب ترش

• سیب ترش قابض است و حالت استفراغ و دل بهم خوردگی را از بین می‌برد.
• سیب ترش را بپزید درمان اسهال خونی است.
• آب سیب ترش مخلوط با انار برای تقویت معده و درمان اسهال و دل بهم خوردگی بکار می‌رود.
• رب سیب ترش علاج اسهال ، استفراغ و درد و غم است.
• مربای شکوفه سیب برای ضعف معده و ازدیاد نیروی جنسی مفید است.
• سیب ترش برای آنهائی که مزاج گرم دارند بسیار مفید است بالعکس آنهائی که مزاج سرد دارند باید سیب شیرین بخورند سیب در قدیم معالج بیماری نقرس و بیماریهای عصبی بوده است.

مضرات

سعی کنید همیشه سیب را با پوست بخورید زیرا مقدار زیادی پکتین در پوست سیب وجود دارد سیبهایی که در بازارهای داخل ایران یا آمریکا و کانادا به فروش می‌رسد روی آن دارای یک لایه چربی برای حفاظت آن می‌باشد بنابراین حتما این سیبها را بدقت بشوئید آنهائی که دارای معده ضعیف هستند باید سیب را بسیار نازک پوست بگیرند که پکتینها و ویتامینهای آن از بین نرود.